Cổng làng Trong Giữa, xã Việt Lập đang được xây dựng.

Hôm nay, thôn Trong Giữa, xã Việt Lập khởi công xây cổng làng. Khỏi phải nói, bà con vui như thế nào. Nhìn cổng làng dần hình thành, xây bằng gạch đỏ, trụ vững chãi, ai nấy đều thấy tự hào. Bí thư Chi bộ thôn Trong Giữa Trần Văn Thống cho biết, kinh phí xây dựng công trình dự kiến gần 200 triệu đồng - số tiền không nhỏ với người dân nơi đây. Tuy vậy, khi biết thôn có chủ trương xây dựng, bà con đều đồng tình. Cổng gồm 4 mảng kiến trúc, cấu kết chặt chẽ từ mái, vòm, bề mặt và trụ cổng theo lối cổ nhưng có phần cách tân, đủ rộng cho ô tô ra vào.

Xưa kia, Trong Giữa và Hạc là một làng với ba xóm: Hạc, Trong và Giữa. Làng có ba điếm, ba giếng và chung nhau ngôi đình Hoãn. Lại có cổng làng cổ kính nằm dưới tán đa xanh. Sau này, xóm Hạc tách ra nhập với xóm Nội, còn lại Trong Giữa. Thời gian trôi qua, chiến tranh cùng với sự xao nhãng của con người nên đình làng xuống cấp. Cổng làng xây dựng từ xa xưa, nay trở nên nhỏ hẹp, bà con đành làm đường đi bên cạnh.

Nghị quyết T.Ư 5 (khóa VIII) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” và chương trình xây dựng NTM được triển khai như luồng gió mát lành thổi về. Dân làng Trong Giữa nhận ra nhiều điều. Trong tâm thức, bà con luôn mong muốn gìn giữ nét đẹp truyền thống của thôn quê. Đình Hoãn được trùng tu, được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Ngày đón Bằng công nhận, những người cao tuổi ôn lại chuyện xưa. Ra là ngôi đình làng ngoài những giá trị về điêu khắc còn là nơi diễn ra tục thi cơm trắng, đấu vật và chứa đựng nhiều giai thoại dân gian mà con trẻ giờ mới biết. Rồi Trong Giữa cứng hóa đường giao thông, xây dựng nhà văn hóa, quy hoạch dồn điền đổi thửa, cánh đồng mẫu. Không chỉ vậy, bà con góp sức trùng tu tôn tạo điếm, giếng làng, trồng thêm cây xanh và giờ đây là xây lại cổng làng. Ông Dương Văn Giang, người dân thôn Trong Giữa nói: "Những năm gần đây, thôn quê thay đổi nhanh. Đời sống người dân nâng lên, con trẻ học hành tiến bộ. Chúng tôi khôi phục một số di tích cổ của làng, làm nhà văn hóa, dựng lại cổng làng. Có không gian phục vụ sinh hoạt cộng đồng, mọi người trong thôn đoàn kết, gắn bó với nhau hơn, tình làng, nghĩa xóm thêm bền chặt".

Không riêng gì ở Trong Giữa, bên cánh đồng làng Vàng, xã Cao Xá giờ mới xuất hiện ngôi nghè ba gian lợp ngói đỏ. Cạnh đó là giếng làng xây cất ngay ngắn, nước trong xanh, cả hai công trình đều mới được tu tạo. Xưa ở xã Cao Xá có đình Ngô Xá bề thế, cột to bằng hai người ôm. Là đình hàng tổng nên các làng quanh đó chỉ dựng nghè, thờ vọng. Trong kháng chiến chống Pháp, đình Ngô Xá bị tiêu thổ, nghè làng hư hỏng, giếng bị lấp. Vốn di sản văn hóa phi vật thể cũng mờ dần. Dăm năm trước, nhân dân trong vùng bàn nhau tôn tạo lại đình. Mới đây, làng Vàng khơi lại giếng, góp công sức làm nghè. Bà Nguyễn Thị Lý, làng Vàng vui vẻ cho biết: "Chúng tôi muốn dựng lại nghè từ lâu rồi. Nhưng khi xưa kinh tế eo hẹp nên không kham nổi. Năm ngoái, khi thôn, xã có chủ trương, dân làng đồng tình hưởng ứng và cùng đóng góp, con em xa quê nhiệt tình ủng hộ nên đã làm xong".

Là địa phương hình thành trên miền đất cổ, Tân Yên có 367 thôn, làng thì 2/3 là làng cổ. Trên địa bàn có nhiều đình, chùa, đền, miếu, hội, lễ hội cùng những huyền tích, chuyện dân gian. Từng có khoảng thời gian vốn quý này ít được quan tâm nhưng nay mọi chuyện đã thay đổi. Trong 350 di tích lịch sử văn hóa ở Tân Yên đã có 92 di tích đã được xếp hạng. Huyện đã khôi phục 200 lễ hội, bảo tồn hát ví, tục gọi gạo, chợ âm dương... Chục năm trước huyện chỉ có 10 cổng làng thì nay đã lên đến gần 100. Làng quê giờ đây dần đẹp hơn, quy củ hơn nhưng vẫn giữ những nét riêng, sinh động, hài hòa. Trưởng Phòng Văn hóa - Thể thao huyện Nguyễn Xuân Tuyển nói: Trong xây dựng NTM, văn hóa có hai tiêu chí quan trọng, không dễ làm. Nhưng Tân Yên quyết tâm thực hiện vì hai tiêu chí đó quyết định rất lớn tới đời sống vật chất và tinh thần của cộng đồng dân cư. Thời gian qua, Tân Yên đã rất chú trọng tới các tiêu chí này, đặc biệt trong đó có vấn đề về văn hóa làng xã, đó là cốt cách là tinh thần của làng quê.

Ở vùng nông thôn trong huyện giờ bên cạnh những ngôi nhà dân sinh 2 - 3 tầng, hay nhà vườn sang trọng là nhà văn hóa khang trang, đường bê tông xi măng bao quanh những cụm dân cư. Cổng làng, cây đa, giếng nước, sân đình cũng đang dần trở lại. Dân làng, đặc biệt ở những xã đã về đích NTM, cuộc sống có phần sung túc về vật chất, phong phú về tinh thần. Mọi người cùng chung tay viết tiếp những câu chuyện của làng. Có cái để biết, để nhớ, để tự hào, giúp cho lớp trẻ hôm nay yêu và gắn bó hơn với quê hương.

Châu Giang