Cuốn “Kế hoạch Marshall: Bình minh của Chiến tranh lạnh” của Benn Steil.

Âm mưu lớn núp bóng chiêu bài phục hưng

Mặc dù mang tên chính thức là "Kế hoạch phục hưng châu Âu" (European Recovery Program) hay ERP nhưng nó lại quen được gọi là “Kế hoạch Marshall” bởi đặt theo tên của Ngoại trưởng Mỹ George Marshall, cha đẻ của chương trình này.

Theo tờ Washingtonpost số ra mới đây, sau WWII, cả lục địa châu Âu bị tàn phá nặng nề hơn cả Thế chiến thứ nhất. Hai cuộc chiến tranh thế giới làm cho nền kinh tế châu Âu kiệt quệ, dẫn đến sự bất ổn và suy thoái trên quy mô toàn cầu. Khi Đức không thể trả nổi các khoản bồi hoàn chiến phí, người Mỹ đã nhanh chóng nhảy vào, dùng tiền bạc để can thiệp với mác ngoài là phục hưng nhưng thực chất là gây ảnh hưởng, chống lại phe XHCN và chủ nghĩa cộng sản.

Ngay khi WW II kết thúc, Mỹ đưa ra hai chương trình nhằm kiểm soát châu Âu. Một, thành lập Khối quân sự Bắc Đại Tây Dương (NATO) vào năm 1949 để kiểm soát an ninh. Hai, thành lập Liên minh châu Âu (EU) để kiểm soát về chính trị và kinh tế. Năm 1948, Ủy ban Mỹ phụ trách châu Âu được thành lập do William Donovan đứng đầu, cấp phó là Allen Dulles, về sau trở thành Giám đốc Cục tình báo Mỹ (CIA). Tài liệu giải mật cho biết ủy ban nói trên đã bí mật cung cấp tiền cho các phong trào chính trị hoạt động bí mật chống lại phe XHCN.

Kế hoạch ERP bắt đầu từ một bài... diễn văn?

Ngoại trưởng Mỹ George Marshall - tác giả của “Kế hoạch phục hưng châu Âu”.

Cũng phải nói thêm rằng, trong khi đưa ra kế hoạch ERP, Mỹ là cường quốc duy nhất không bị thiệt hại trong WWII. Vì vậy Kế hoạch Marshall sẽ giúp "ngư ông" Mỹ bán được nhiều hàng hóa và mua về những nguyên liệu rẻ mạt. Một động cơ quan trọng hơn, Mỹ muốn khởi xướng Chiến tranh Lạnh nhằm vào Liên Xô và các nước trong phe XHCN thông qua học thuyết Containment (phong tỏa).

ERP trên thực tế được ra đời từ bài diễn văn của Ngoại trưởng Mỹ George Marshall, diễn thuyết trước khóa sinh viên tốt nghiệp tại Đại học Harvard vào ngày 5-6-1947. George Marshall đề xuất kế hoạch tái thiết châu Âu, sau đó là hàng loạt chương trình khác đi theo ý tưởng này được ra đời. Với bài diễn văn này, Ngoại trưởng George Marshall đưa ra kế hoạch Mỹ sẽ viện trợ để thúc đẩy sự khôi phục và tái thiết châu Âu.

Kể từ năm 1947, có khoảng 17 tỷ USD viện trợ kinh tế và hỗ trợ kỹ thuật của Mỹ nhằm giúp các quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Thậm chí, nhiều quốc gia châu Âu đã nhận được viện trợ trước khi có Kế hoạch Marshall ra đời nhưng lại kèm theo các điều kiện chính trị. Phần lớn là viện trợ gián tiếp, thỏa thuận vay- thuê (lend-lease) với sự có mặt của binh sĩ Mỹ làm nhiệm vụ xây dựng, sửa chữa hạ tầng. Ngoài ra còn có các thỏa thuận hỗ trợ song phương như giúp đỡ quân sự cho Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ theo Học thuyết Truman.

Theo cuốn “The Marshall Plan Fifty Years Later” (Kế hoạch Marshall nửa thế kỷ nhìn lại), ERP được cung cấp cho các nước tính trên đầu người. Trong số các quốc gia thuộc khối Đồng minh thời Thế chiến II được viện trợ nhiều hơn cả còn các quốc gia trung lập, trong khi Phe Trục lại nhận được ít hơn. Tổng lượng tiền Mỹ cung cấp cho kế hoạch ERP từ năm 1948 đến 1951 ước khoảng 25.721 triệu USD.

Âm mưu đằng sau ERP

Chuyến hàng đầu tiên cập cảng Bordeaux (Pháp) năm 1948 gồm 8.800 tấn lúa mì Mỹ viện trợ Pháp theo Kế hoạch Marshall.

Theo Bách khoa thư mở (WP), Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Anh Ernest Bevin sau khi nghe đài BBC về kế hoạch ERP đã liên lạc ngay với Ngoại trưởng Pháp Georges Bidault để chuẩn bị việc nhận viện trợ. Anh và Pháp nhất trí phải mời Liên Xô tham gia chương trình với tư cách là một cường quốc thuộc Đồng minh. Tuy nhiên Bộ Ngoại giao Mỹ lại lập luận lãnh tụ Stalin gần như chắc chắn sẽ không tham dự và việc gửi một lượng viện trợ cho Liên Xô cũng có thể bị Quốc hội Mỹ bác bỏ.

Ngày 12-7, một cuộc họp lớn được tổ chức tại Paris, tất cả các quốc gia châu Âu đều có mặt tham dự, ngoại trừ Tây Ban Nha là quốc gia không tham chiến WWII. Riêng Liên Xô coi kế hoạch này là mối đe dọa nghiêm trọng cho sự kiểm soát của Liên Xô với khối Đông Âu và tin rằng việc hợp nhất nền kinh tế với phương Tây sẽ khiến các quốc gia đó vuột khỏi vòng ảnh hưởng của Liên Xô. Phía Mỹ cũng tin tưởng như vậy và hy vọng là viện trợ kinh tế sẽ hỗ trợ để đối trọng lại sự gia tăng ảnh hưởng của Liên Xô. 

Để đối trọng với ERP, Liên Xô đưa ra Kế hoạch Molotov và sau này là COMECON (Hội đồng tương trợ kinh tế) và tuyên bố Kế hoạch Marshall vi phạm các nguyên tắc của Liên Hợp quốc. Liên Xô buộc tội Mỹ áp đặt ý muốn của mình lên các quốc gia độc lập, cùng với việc sử dụng hoạt động phân phối viện trợ từ nguồn lực kinh tế của mình cho các quốc gia nghèo như một công cụ gây áp lực chính trị.

Những khoản viện trợ lớn đầu tiên là lô tiền được chuyển cho Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ vào tháng Giêng năm 1947, đây là hai quốc gia tuyến đầu trong cuộc chiến chống lại sự bành trướng của chủ nghĩa cộng sản. Kế hoạch ERP được thực hiện thông qua ECA (Ủy ban Hợp tác Kinh tế). 

Mục tiêu của ERP như đã đề cập, nhưng bên cạnh đó còn mục tiêu không chính thức khác và quan trọng khác của ECA và kế hoạch ERP là kiềm chế sự gia tăng ảnh hưởng của Liên Xô tại châu Âu, đặc biệt là sự lớn mạnh của các đảng cộng sản tại các quốc gia như Tiệp Khắc, Pháp và Italia. Tại thủ đô của các nước châu Âu đều có phái đoàn ECA, trong đó những thương gia hàng đầu của Mỹ đảm nhiệm nhiệm vụ cố vấn. Các khoản hỗ trợ từ ERP được sử dụng chủ yếu là mua hàng hóa từ Mỹ.

Kế hoạch Marshall cũng là một phần trong kế hoạch chính trị của Mỹ nhằm tăng cường ảnh hưởng đối với các nước Đồng minh Tây Âu chống lại Liên Xô, cũng như để tạo thuận lợi cho hoạt động kinh doanh của các Tập đoàn xuyên quốc gia của Mỹ tại Tây Âu. Để phục vụ mục tiêu này, Mỹ đã viện trợ kinh tế cho cả chính quyền phát xít Tây Ban Nha, cũng như viện trợ chiến phí cho thực dân Pháp, thực dân Hà Lan quay trở lại xâm chiếm Đông Nam Á nhằm thực hiện kế hoạch thực dân mới, loại trừ những người cộng sản và phong trào giải phóng dân tộc sau Thế chiến thứ hai tại các lục địa này.

Bích Kim (Theo Net/WP/CFR/TO)