Phá cam, trồng gì?

Chiều một ngày cuối tháng 2, chúng tôi trở lại thôn Đoàn Kết, xã Tân Quang- nơi từng là “thủ phủ” cam ngọt của huyện. Nếu trước đây cả xã bạt ngàn màu xanh của cây có múi thì nay có nhiều giống khác xen kẽ. 

Khu vườn của gia đình ông Trần Văn Trường, thôn Đoàn Kết, xã Tân Quang chỉ còn thưa thớt cam ngọt.

Gặp ông Trần Văn Trường đang ngồi một mình trước cửa nhà, thấy khách đến hỏi về vụ cam vừa qua, ông buồn bã nói: “Chán lắm! Đầu tư hàng trăm triệu, vậy mà gia đình tôi thu về chỉ bằng 1/10 so với vốn bỏ ra”. Hiện vườn quả của nhà ông chỉ còn lác đác vài cây cam ngọt. Những cây bị bệnh đã được đào gốc, chất đống ở góc sân. 

Ông Trường cho biết, giai đoạn ra lộc, quả nhỏ cây không có biểu hiện bệnh nhưng đến khi quả chín thì rõ ràng nhất. Chẳng là thời gian trước, ông Trường đã phá bỏ toàn bộ cây hỏng để mua cây mới trồng nhưng tình trạng bệnh vẫn không giảm. Cam có hiện tượng chín ngược, tạo ra quả mà người làng thường gọi là cam rươi hoặc cam bung, vị nhạt, không ăn được. 

Ông Trường lý giải: “Cam rươi là quả chín ngược từ cuống xuống dưới. Cam bung thì nẫu, mõm, trong khi vỏ vẫn hơi xanh”. Đây là vụ thứ hai, cam của gia đình ông bị bệnh như vậy. Dù thời tiết ấm áp, mưa xuân thuận lợi cho trồng cây nhưng ông vẫn bỏ phần đất trống vì băn khoăn chưa biết trồng cây gì trên đó.

Rời nhà ông Trường, chúng tôi khảo sát quanh thôn. Đi dọc đường làng, bắt gặp một người dân đang đẩy xe rùa chở hàng chục cân cam. Ngỡ chị mang cam đến điểm cân bán nhưng ai dè mang… đi đổ. Xe cam có cả quả vỏ vàng, xanh nhưng không đồng nhất ở mỗi quả. 

Khi chúng tôi hỏi chuyện, chị nói: “Cam này ăn nhạt, bán không ai mua. Năm nay hầu như nhà nào cũng có cam bị như vậy, chỉ là ít hay nhiều thôi”. Quan sát ở vệ đường còn có lác đác đống cam nhỏ được đổ từ lâu đang lên mốc, thối hỏng; nhiều thân cành cây bị bệnh vứt chỏng chơ. 

Đến hộ ông Trần Bá Chung, trước đây là hộ thu nhập cao từ cam ngọt thì nay chẳng còn cây nào do chuyển sang trồng hơn một mẫu chuối. Hay hộ ông Trần Doãn Hoạt, Trần Khắc Sơ… cũng trong tình trạng tương tự.

Đầu tư hàng trăm triệu, vậy mà gia đình tôi thu về chỉ bằng 1/10 so với vốn bỏ ra. Giờ hiếm hộ trong xã mừng đón mùa cam lắm”. Ông Trần Văn Trường, thôn Đoàn Kết, xã Tân Quang (Lục Ngạn)

Cùng phóng viên thực tế cơ sở, ông Vũ Lệnh Sánh, Phó Giám đốc Trung tâm dịch vụ Kỹ thuật nông nghiệp huyện cho biết, những hộ trồng cam bị thất thu là do cây nhiễm bệnh Greening. Bệnh xuất hiện hầu hết khu vực trồng cam trong huyện song ở Tân Quang là điển hình hơn cả.

Không để cây "yếu"

Cam ngọt hiện không còn là cây trồng mang lại nguồn thu chính cho nhiều hộ tại xã Tân Quang. Được biết, cực chẳng đã người dân nơi đây mới phải chuyển từ cam sang trồng chuối. Khi thấy cây bị bệnh, một số hộ đã đánh bỏ gốc, đầu tư mua cây giống mới trị giá khoảng 400 nghìn đồng/cây về trồng song vẫn bị nhiễm bệnh phải phá bỏ. Điều này cho thấy, bệnh đã nhiễm, lưu cữu vào trong đất và lây lan khi trồng lứa mới.

Nhiều vườn chuối thay thế vườn cam.

Huyện Lục Ngạn hiện có hơn 6,5 nghìn ha cây có múi, trong đó cam ngọt hơn 2 nghìn ha. Với việc bỏ cây, đổ quả nhiễm bệnh một cách tràn lan, không được xử lý đúng quy trình cộng với khâu kiểm soát cây giống gần như “bỏ ngỏ” khiến nguy cơ cao bệnh lan rộng. Greening là bệnh nguy hiểm do vi rút gây ra. Cây bị bệnh chỉ còn cách nhổ bỏ mà không có cách chữa trị. 

Đây là thực trạng rất đáng lo ngại tại Lục Ngạn và đã được các nhà khoa học, chuyên gia, cơ quan truyền thông cảnh báo từ nhiều năm trước. Nguyên nhân chính xảy ra tình trạng này là do tăng trưởng nóng cây cam, bưởi trong thời gian ngắn; người dân ồ ạt trồng cam xuống ruộng đã phá vỡ quy hoạch phát triển cây ăn quả và bệnh gia tăng, khó kiểm soát.

Để bảo vệ vùng cam, phát triển cây có múi bền vững, ông Vũ Lệnh Sánh cho rằng, trước mắt đơn vị khuyến cáo nhà vườn cuốc bỏ cả rễ cây bệnh, sau đó xử lý đất bằng cách rắc vôi bột, phơi đất 5-6 tháng mới trồng cây mới. 

Về lâu dài, cần thực hiện tổng hợp các biện pháp, trong đó chú trọng quản lý chặt nguồn gốc giống; đưa cây sạch bệnh vào trồng và dành một phần diện tích trồng cây dự phòng để có kế hoạch bổ sung, thay thế kịp thời cây bị bệnh. Chăm sóc cho cây đủ dinh dưỡng, tăng khả năng chống chịu với điều kiện bất lợi cũng như sâu bệnh.

Chúng ta đã từng có bài học về “xóa sổ” vùng cam Bố Hạ nổi tiếng một thời do bệnh hại. Vì vậy cơ quan chuyên môn, chính quyền địa phương cần nghiên cứu, sớm có giải pháp khắc phục, ngăn chặn mầm bệnh phát sinh.

Trịnh Lan